Sołtan (Pereświet-Sołtan) Stanisław h. własnego (1756–1836), marszałek nadw. lit., kierownik sprzysiężenia w woj. nowogródzkim 1793 r., prezes Komisji Rządu Tymczasowego W. Ks. Lit. w r. 1812. Ur. 27 VIII, był synem Stanisława (zm. 1758), podstarościego brasławskiego, star. omielańskiego, od 7 IX 1752 podstolego inflanckiego, i Heleny Römerówny, córki Stefana Jerzego Römera (1678–1773), chorążego trockiego, i Heleny z Sulistrowskich, bratem przyrodnim Józefa i Jana Weyssenhoffów. Przez pierwszą żonę ojca, Eleonorę z Hylzenów, Stanisławową Sołtanową, spowinowacony był z ostatnimi przedstawicielami możnego rodu Hylzenów. Ponieważ zaś matka S-a, owdowiawszy, wyszła ponownie za mąż w styczniu 1760 za Jana Weyssenhoffa, późniejszego sędziego ziemskiego inflanckiego, jego wychowaniem zajęła się ciotka, Teodora z Sołtanów Sapieżyna, wdowa po Jerzym Stanisławie, woj. mścisławskim (zob.).
O formalnym wykształceniu S-a brak bliższych wiadomości. Uważano go jednak współcześnie za człowieka o wysokiej kulturze umysłowej. Związkom rodzinnym z Sapiehami i Massalskimi (siostra cioteczna S-a, Krystyna Róża Sapieżanka poślubiła Kazimierza Massalskiego) zawdzięczał niewątpliwie nominację na godność gen.-adiutanta buławy polnej lit. Z tytułem tym występował już 12 XII 1774, kiedy to wygłosił mowę żałobną na pogrzebie ciotki, wojewodziny mścisławskiej. Przed r. 1780 poślubił S. Franciszkę Teofilę Radziwiłłównę, córkę Stanisława, eks podkomorzego lit. (zob.), otrzymując z jej ręką dość znaczny posag. Wraz z żoną uczestniczył w organizowaniu wolnomularstwa lit. W r. 1781 (tytułowano go wówczas gen.-majorem wojsk lit.) należał do działających w Wilnie lóż: «Gorliwy Litwin» (pełnił tu obowiązki mistrza obrzędów) i «Doskonała Jedność». W tym samym czasie jego żona działała czynnie (jako siostra Straszna) w loży «Doskonała Wierność». Do ruchu masońskiego S. wciągnął także swego przyrodniego brata Józefa Weyssenhoffa. Dn. 11 VI 1782 otrzymał nominację na urząd chorążego w. lit., wakujący po rezygnacji Stanisława Ferdynanda Rzewuskiego. W t.r. posłował na sejm warszawski, otrzymał też od Stanisława Augusta Order św. Stanisława.
W l.n. umacniał S. stopniowo swoją pozycję na Litwie zarówno pod względem majątkowym (kupił wówczas od teścia rozległe dobra zdzięciolskie), jak i politycznym. W r. 1787 został star. grodowym słonimskim. Jego stosunki z rezydującym w Słonimiu hetmanem w. lit. Michałem Kazimierzem Ogińskim od początku układały się źle. Zacięta rywalizacja star. sądowego z potężnym użytkownikiem ekonomii doprowadziła np. do rozdwojenia sejmiku słonimskiego w sierpniu 1788. Przedmiotem sporu pomiędzy S-em a Ogińskim była sprawa obsadzenia drugiego mandatu poselskiego (pierwszy na długo przed sejmikiem zarezerwowano dla S-a) z pow. słonimskiego. Ogiński, mając poparcie Stanisława Augusta i woj. wileńskiego Karola Stanisława Radziwiłła, forsował kandydaturę swojego klienta Adama Szukiewicza. S. natomiast, dysponując poparciem większości słonimskich urzędników ziemskich, popierał pisarza grodzkiego słonimskiego Kazimierza Jana Przecławskiego. Nieprzejednana postawa obu stron sporu doprowadziła do tego, że w Słonimiu odbyły się dwa sejmiki; ostatecznie przy funkcji poselskiej utrzymał się Przecławski, popierany także przez Szczęsnego i Ignacego Potockich, który wraz z S-em reprezentował pow. słonimski na Sejmie Czteroletnim.
Dn. 7 X 1788 przystąpił S. do Konfederacji Generalnej. Od początku należał do grupy patriotycznych posłów. Na sesji z 3 XI 1788 głosował za utworzeniem Komisji Wojskowej, opowiadając się tym samym za zniesieniem systemu protekcji rosyjskiej nad Polską. Po uchwaleniu «dobrowolnej ofiary na potrzeby ojczyzny» 10 XI 1788 zadeklarował 18 tys. złp. na rzecz wojska. Dn. 19 I 1789 wygłosił na plenarnym posiedzeniu sejmu przemówienie, w którym opowiedział się za zniesieniem Dep. Wojskowego i zaatakował gwałtownie Radę Nieustającą, domagając się jej likwidacji (mowa drukowana). W czerwcu 1789 został wybrany do grona sędziów sejmowych z W. Ks. Lit. Od początku należał też do obozu opowiadającego się za ustanowieniem w Polsce dziedzicznej monarchii. Dn. 20 IX 1790 wygłosił w izbie przemówienie, w którym wyraźnie opowiedział się za sukcesją tronu i skierowaniem do narodu zapytania, czy życzy sobie utrzymania elekcji królów, czy też opowiada się za sukcesją. Kiedy jednak okazało się, że większość posłów sejmowych gotowa byłaby poprzeć jedynie koncepcję elekcji vivente rege, zaakceptował kompromisowe stanowisko przywódców swojego stronnictwa, którzy zgodzili się na wystosowanie przez sejm uniwersału z zapytaniem, czy naród chce wybrać następcę tronu za życia Stanisława Augusta. Poparł też bez zastrzeżeń uchwałę z 30 IX, w której zalecono narodowi wybór następcy tronu w osobie elektora saskiego Fryderyka Augusta III. Dn. 24 XII został podkomorzym lit., otrzymując ten urząd po awansie Macieja Radziwiłła na kaszt. wileńską. Na sesji sejmowej 18 I 1791 wystąpił w obronie Juliana Ursyna Niemcewicza atakowanego za „Powrót posła” przez Jana Suchorzewskiego (przypisaną S-owi przez Estreichera i innych badaczy mowę «w materii sejmików» na sesji sejmowej w dn. 31 I 1791 wygłosił jednak nie on, lecz Ignacy Sołtan, poseł rzeczycki).
S. należał do grona najbardziej aktywnych działaczy stronnictwa patriotycznego. Uczestniczył w przygotowaniach do zamachu w dn. 3 V 1791, lecz nie był obecny podczas uchwalania Ustawy Rządowej. Jako jeden z jej najgorliwszych zwolenników i najwierniejszych obrońców w poł. maja 1791 był jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. Dn. 19 V 1791 otrzymał nominację na urząd marsz. nadw. lit., w tym miesiącu został też odznaczony Orderem Orła Białego. Latem 1791 przebywał w Zdzięciole, gdzie pośredniczył w zawarciu ugody majątkowej pomiędzy matką a najstarszym bratem przyrodnim – Józefem Weyssenhoffem. Wkrótce jednak powrócił do Warszawy, gdzie 28 VI t.r. ukonstytuowała się Komisja Policji Obojga Narodów. S. od początku był gorącym rzecznikiem jej utworzenia, a jako marsz. nadw. lit. wszedł do niej z urzędu, obejmując stanowisko zastępcy marsz. w. kor. Michała Wandalina Mniszcha i przewodnictwo deputacji ds. litewskich. Był bardzo czynny w akcji organizowania szpitali i przytułków w W. Ks. Lit. Od 5 II 1792 przewodniczył Deputacji Szpitalnej Lit. Zaangażował się także w utworzenie osobnej Deputacji Szpitalnej Wileńskiej.
Na sesji 27 I 1792 w głosowaniu jawnym S. poparł wniosek Stanisława Sołtyka o przedłużenie do 1 III terminu, w którym nakazano powrót do kraju Szczęsnemu Potockiemu i Sewerynowi Rzewuskiemu. Bez zastrzeżeń zaakceptował jednak uchwałę sejmu o pozbawieniu obu malkontentów pełnionych przez nich urzędów. W przededniu sejmików lutowych (1 II 1792) pisał z Warszawy do podkomorzego upickiego Józefa Staszewskiego, przekonując go, by nie dopuścił do jakichkolwiek wystąpień przeciwko Ustawie 3 maja na sejmiku upickim i doprowadził do uznania i zaprzysiężenia Konstytucji przez miejscową szlachtę. Do swego listu załączył odezwę obozu konstytucyjnego pt. „Do obywatelów mających się zebrać na następujące sejmiki”, oskarżającą S. Potockiego i S. Rzewuskiego o zdradę i prywatę. W czasie wojny polsko-rosyjskiej przebywał w Warszawie, energicznie kierując pracami Komisji Policji. Uczestniczył także w zwołanym przez króla 23 VII 1792 nadzwycz. posiedzeniu Straży Praw w poszerzonym składzie (z udziałem wszystkich obecnych w stolicy ministrów). W czasie dyskusji wraz z Ignacym Potockim, Tomaszem Ostrowskim, Stanisławem Małachowskim i Kazimierzem Nestorem Sapiehą wystąpił przeciwko królowi, sprzeciwiając się zarówno rozpoczęciu negocjacji z Rosją, jak i wchodzeniu w jakiekolwiek stosunki z targowiczanami. Przy swoim zdaniu wytrwał do końca, próbując przekonać Stanisława Augusta, że jego wyjazd do obozu poderwie do walki z wrogiem cały narod. Nie zaakceptował też decyzji króla o akcesie do konfederacji targowickiej. Niemniej jednak, działając w porozumieniu z innymi przywódcami stronnictwa patriotycznego obawiającymi się wybuchu rozruchów ludowych w Warszawie, w imieniu Komisji Policji Obojga Narodów podpisał 26 VII t.r. stanowcze obwieszczenie, zabraniające mieszkańcom stolicy organizowania zgromadzeń i urządzania tumultów oraz grożące surowymi karami autorom, wydawcom i kolporterom «pism podburzających». Znana była przyjaźń S-a z posłem francuskim M. L. Descorchesem i jego sympatia dla rewolucji francuskiej. Wkrótce potem zrezygnował z urzędu marsz. nadw. lit. i udał się na emigrację do Lipska. Decyzję tę podjął z ciężkim sercem, gdyż w Warszawie musiał zostawić żonę oraz urodzonego 2 VII 1792 synka. W początkach sierpnia wraz z innymi przywódcami Sejmu Czteroletniego został wezwany przez Generalność targowicką do stawienia się przed sądem konfederacji, jako «zdrajca i uwodziciel narodu». W czasie pobytu na emigracji utrzymywał korespondencję z wrogą targowiczanom kaszt. kamieńską Katarzyną Kossakowską.
Prawdopodobnie względy rodzinne zadecydowały o tym, że S. znalazł się w grupie osób (wraz z Karolem Prozorem, K. N. Sapiehą i Michałem Kleofasem Ogińskim), którym przywódcy emigracji zezwolili na powrót do kraju i przystąpienie do Targowicy. Hugo Kołłątaj liczył ponadto, że S. dopomoże mu w staraniach o zdjęcie sekwestru z jego własnych majątków. Już w początkach grudnia 1792 powrócił S. na Litwę (z Lipska wyjechał w nocy z 24 na 25 XI) i złożył akces do konfederacji targowickiej. Przywódcy emigracji powierzyli mu zadanie prowadzenia działalności spiskowej na Litwie, utrzymywania stałej korespondencji z Lipskiem i nawiązania kontaktu z lit. działaczami patriotycznymi, m.in. z Tomaszem Wawrzeckim (podobne zadania otrzymali również inni powracający do domu tułacze). Wbrew opinii Kołłątaja, który po upadku powstania kościuszkowskiego zarzucał S-owi bierność, ten ostatni dość energicznie przystąpił do realizacji powierzonych mu zadań. Wykonując zalecenia przywódców emigracji lipskiej, już w styczniu 1793 porozumiał się z oboźnym w. lit. K. Prozorem i uzgodnił z nim wspólną akcję. Jednym z jego pomocników w działalności spiskowej był wojski lidzki Dominik Narbutt. W początkach 1793 rezydencja S-a w Zdzięciole stała się głównym ośrodkiem skupiającym patriotów lit. w woj. nowogródzkim. S. cieszył się w tym czasie ogromną popularnością na Litwie. W dniu jego imienin (8 V 1793) zgotowano mu w Zdzięciole owację i uwieńczono go «wieńcem obywatelskim». Pomimo nacisków ze strony targowiczan, którzy proponowali mu zwrot laski marszałkowskiej, pensje i inne zaszczyty, trzymał się z dala od oficjalnej polityki. Coraz bardziej angażował się jednak w działalność patriotyczną. Latem 1793 kierował już rozgałęzioną siatką spiskowców z Nowogródczyzny (jednym z jego bliskich współpracowników był w tym czasie podstoli i pisarz nowogródzki Adam Wierzejski). Utrzymywał również stałą łączność z Jakubem Jasińskim oraz z działającym na Polesiu K. Prozorem. Latem 1793 (czerwiec-lipiec) ostatecznie zrezygnował z przyjęcia marszałkostwa nadw. lit., chociaż jeszcze we wrześniu t.r. rozchodziły się pogłoski, że rozważana jest możliwość ponownego oddania mu laski. Przez cały ten czas wspierał materialnie przebywającego w Lipsku Józefa Weyssenhoffa.
W początkach marca 1794 podejmował S. w Zdzięciole oboźnego Prozora, mianowanego przez Tadeusza Kościuszkę gen.-majorem ziemiańskim i dowódcą wszystkich oddziałów powstańczych na Ukrainie, Podolu, Polesiu i w zakordonowej części W. Ks. Lit. W poufnej rozmowie Prozor poinformował go o bliskim już terminie wybuchu powstania, czym S. był silnie zaniepokojony. Jego obawy okazały się w pełni uzasadnione. Chcąc osłabić sprzysiężenie lit. i rzucić postrach na jego członków, naczelny dowódca wojsk rosyjskich w Koronie i na Litwie gen. O. A. Igelström rozkazał nasilić działalność tajnej policji wojskowej i przeprowadzić aresztowania wśród sprzysiężonych. Jednym z pierwszych zatrzymanych był właśnie S., aresztowany w Zdzięciole już ok. 17 III 1794 przez szwadron rtm. Kulbakowa. Jego aresztowanie stało się prawdopodobnie powodem zajść na kontraktach w Nowogródku 19 III, kiedy to członkowie sprzysiężenia wileńskiego Karol Morawski i Ignacy Giełgud pobili dotkliwie kijami konsyliarzy targowickich woj. nowogródzkiego, Floriana Wojniłłowicza i Michała Łopotta, «za fałszywe donosy» przesyłane do Warszawy do Igelströma. S-a pozostawiono w areszcie domowym. I. Giełgud wysuwał projekt zaatakowania szwadronu rtm. Kulbakowa i uwolnienia aresztowanego, ale na prośbę samego S-a, obawiającego się represji wobec rodziny, zrezygnowano z tego pomysłu. Po kilku tygodniach władze rosyjskie poleciły S-owi udać się do Mińska. Po przybyciu do tego miasta został 14 IV 1794 odesłany na dalsze śledztwo do Smoleńska, gdzie spędził kilkanaście miesięcy w więzieniu, po czym ukazem z 20 VI (1 VII st. st.) 1795 zaliczono go do pierwszej kategorii przestępców i skazano «ze względu na podeszły wiek» (miał wówczas niespełna 39 lat !), tylko na zesłanie do Kazania.
Sprawa uwięzienia S-a żywo zajmowała zarówno Kościuszkę, jak i innych przywódców powstania. Uważano go bowiem za jednego z najważniejszych patriotów lit. Na początku maja 1794 rozważano nawet pomysł wymienienia go i innych Litwinów zatrzymanych przez Rosjan na uwięzione w Warszawie damy rosyjskie. Pomysł ten nie został jednak zrealizowany. Po kapitulacji Warszawy Stanisław August chciał za pośrednictwem A. W. Suworowa wstawić się za uwięzionym S-em, lecz okazało się to niepodobieństwem. Uznanie, jakim cieszył się S. w otoczeniu Kościuszki, sprawiło, że władze powstańcze z dużą atencją odnosiły się również do jego żony Franciszki Teofili, która wraz z dziećmi przebywała w Warszawie. Nie czyniono jej też żadnych przeszkód, kiedy w lipcu 1794 postanowiła opuścić oblężoną Warszawę i poszukać schronienia w Jarosławiu w Galicji. W r. 1795 powróciła ona jednak na Litwę, gdzie znalazła protektora w osobie N. Repnina. Niemal w tym samym czasie, kiedy S-a skazano na zesłanie do Kazania, jego żona otrzymała od Repnina list ochronny na «hrabstwo zdzięciolskie» wraz z zaleceniem do rosyjskich urzędników, aby okazywali jej «wszelkie względy i szacunek». Za pośrednictwem P. Zubowa i A. Samojłowa Repnin wyjednał też u Katarzyny II zezwolenie dla marszałkowej na wysłanie do Kazania pieniędzy i utrzymywanie z mężem korespondencji. W styczniu 1797 nakazał z kolei, aby okazać jej względy przy ściąganiu zaległych podatków za l. 1794–5. Po śmierci Katarzyny II, w początkach 1797, został S. uwolniony z zesłania przez Pawła I i wrócił do kraju. Pomimo opieki roztaczanej nad jego rodziną przez Repnina, zastał podobno «dom zrabowany i dobra w ruinie». Kiedy wiosną t.r. Paweł I odwiedził Litwę, S. wraz z Ludwikiem Tyszkiewiczem witał go w Grodnie (25 V) w imieniu współobywateli. W czasie pobytu cesarza w Słonimiu ofiarowano podobno S-owi odszkodowanie za straty majątkowe, lecz go nie przyjął. Nie zabiegał także o żadne rosyjskie urzędy. Jego postawa sprawiła, że nadal był uważnie obserwowany przez władze rosyjskie. Kiedy wiosną 1798 wznowiono aresztowania patriotów polskich na Litwie, S. został ponownie zatrzymany i odesłany do Wilna. Ponieważ jednak nie udało się przedstawić mu żadnych dowodów winy, po zakończeniu surowego śledztwa ponownie go uwolniono.
W początkach 1799 dotarła do S-a wiadomość o śmierci 30 XII 1798 w Pizie najbliższego mu spośród całej dwunastki przyrodniego rodzeństwa – Józefa Weyssenhoffa. S. bardzo tę śmierć przeżył. Kolejnym ciosem była śmierć żony w końcu 1802. W l. 1803–5 uważnie obserwował S. poczynania rządu rosyjskiego. Pozostawał w kontaktach z ks. Adamem Jerzym Czartoryskim, który roztaczał przed nim perspektywy odbudowania państwa polskiego pod egidą Rosji. Po wypadkach puławskich r. 1805 i załamaniu się antypruskich planów Czartoryskiego, S. opowiedział się jednak za orientacją francuską. W l. 1806–7 nawiązał kontakt z Feliksem Potockim, z którym układał plany wywołania antyrosyjskiego powstania na Litwie. W czerwcu 1807 wraz z Józefem Sierakowskim i innymi patriotami lit. wszedł w skład tajnej deputacji, która w Tylży przedłożyła Napoleonowi projekt zorganizowania takiego powstania. Chociaż propozycja ta została odrzucona przez Francuzów, S. pozostał od tej pory wiernym stronnikiem Napoleona.
Po utworzeniu Ks. Warsz., w sporządzonym przez Kołłątaja w r. 1808 memoriale nazwisko S-a zostało wymienione w gronie Litwinów, na których poparcie Francja mogłaby liczyć w razie ewentualnego konfliktu z Rosją. Na początku 1809 odwiedził S. Warszawę, gdzie był świadkiem na ślubie brata przyrodniego Jana Weyssenhoffa z Teklą Otwinowska. Możliwe, że prowadził wówczas dalsze rozmowy polityczne z osobistościami obozu profrancuskiego. W końcu 1811 wziął jednak udział w zwołanym do Mińska przez M. K. Ogińskiego zjeździe najwybitniejszych obywateli lit., których usiłowano pozyskać dla koncepcji współpracy z Rosją przeciwko Napoleonowi, łudząc ich perspektywą odbudowy państwa polskiego pod zwierzchnictwem cara Aleksandra I. Zjazd miński nie doprowadził jednak do zamierzonego celu; większość bowiem jego uczestników, w tym S., zaprotestowała przeciwko pomysłom rozerwania unii polsko-litewskiej. Wysuwano też żądania, aby Aleksander I ogłosił się królem Polski, a nie wielkim księciem Litwy. Jedynym rezultatem tego spotkania było pogodzenie się dawnych targowiczan z byłymi zwolennikami Konstytucji 3 maja. Być może wieści o udziale S-a w zjeździe mińskim sprawiły, że jego nazwisko nie znalazło się na liście sześciu obywateli lit., których w przededniu wojny z Rosją polecono cesarzowi Francuzów «do organizacji Litwy» po jej spodziewanym opanowaniu przez Wielką Armię.
Jednak po wybuchu wojny francusko-rosyjskiej i po zajęciu Wilna przez wojska francuskie, S-a powołano 1 VII 1812 na podstawie dekretu Napoleona na prezesa nowo utworzonej pięcioosobowej Komisji Rządu Tymczasowego W. Ks. Lit., w skład której weszli obok niego: Aleksander Sapieha, Franciszek Jelski, J. Sierakowski i K. Prozor. Na stanowisko sekretarza generalnego Komisji wyznaczył zaś Napoleon Józefa Kossakowskiego. Dn. 7 VII dokooptowano jeszcze do jej składu Jana Śniadeckiego i Aleksandra Potockiego. Początkowo pracami Komisji kierował J. Sierakowski, lecz natychmiast po przybyciu (18 VIII) do Wilna S. objął obowiązki prezesa wraz z przewodnictwem w ważnym Wydz. Aprowizacji. Wspólnie z F. Jelskim i J. Śniadeckim wszedł również w skład komisji powołanej do zbadania sprawy skonfiskowanych przez Rosję dóbr ziemskich. Dekretem z 24 VIII 1812 Napoleon mianował prezesem rządu tymczasowego lit. generalnego gubernatora Litwy (powołanego na to stanowisko rozkazem szefa sztabu cesarskiego z dn. 8 VII t.r.) Holendra, gen. D. van Hogendorpa. Wiadomość o tej nominacji wywołała konsternację wśród członków Komisji; wydawało się, że ulegnie ona rozwiązaniu. S. myślał o ustąpieniu z jej składu, a chory A. Sapieha, skorzystał z tej sposobności i opuścił Wilno. Ostatecznie jednak, dzięki zabiegom E. Bignona, dotychczasowego komisarza cesarskiego przy Komisji Tymczasowego Rządu Lit., doszło do załagodzenia konfliktu pomiędzy Hogendorpem a komisarzami, którzy podporządkowali się woli Napoleona i rozpoczęli pracę pod kierownictwem nowego prezesa. S. wyjechał jednak z Wilna (dla zachowania pozorów poprosił o urlop) i wrócił dopiero wówczas, kiedy gen. Hogendorp zrezygnował z przewodnictwa w Komisji, koncentrując się wyłącznie na sprawach natury wojskowej. Obejmując ponownie prezesurę Komisji Rządu Tymczasowego W. Ks. Lit., S. zrezygnował 29 IX 1812 z przewodnictwa w Wydz. Aprowizacji. Współcześni uważali go za człowieka prawego i uczciwego, który jednak nie potrafił sobie poradzić z nałożonymi na niego obowiązkami.
Po klęsce Napoleona władze francuskie nakazały Komisji Rządowej opuszczenie Wilna. Dn. 21 XII 1812 wraz z Komisją był S. już w Warszawie, gdzie nadal odbywano posiedzenia. W styczniu 1813 członkom rządu lit. przyznano pensje w wysokości 3 tys. fr. miesięcznie. Były one jednak wypłacane bardzo nieregularnie. Dn. 29 I t.r. nazwisko S-a znalazło się na liście osób urzędowych emigrujących z Litwy. Tego samego dnia zdecydowano o przeniesieniu Komisji Rządowej z Warszawy do Krakowa. W pisanym w Piotrkowie (13 II) liście do H. Mareta ks. Bassano, Bignon chwalił S-a za jego dotychczasową postawę i patriotyzm. Dn. 30 IV 1813 wraz z Sierakowskim, Jelskim, Prozorem i Kossakowskim podjął S. decyzję o wyjeździe do Niemiec razem z wycofującymi się wojskami francuskimi. Początkowo rozważano pomysł udania się do Bayreuth lub Norymbergi, w końcu zdecydowano się jechać do Drezna. Dn. 2 V 1813 uczestniczył S. w Podgórzu w zalimitowaniu Konfederacji W. Ks. Lit. W czasie pobytu w Dreźnie brał udział w posiedzeniach emigracyjnego rządu lit.; rozważano wówczas powierzenie mu stanowiska wiceprezesa planowanego wspólnego rządu z udziałem reprezentantów Korony i Litwy; projekt ten nie został jednak zrealizowany. Dn. 22 VII t.r. rozdzielono pomiędzy członków Komisji resztki dawnego skarbu lit. W kilka dni później S. uczestniczył w ostatnim posiedzeniu Komisji Rządowej, która w końcu lipca 1813 zakończyła swoją działalność. Dn. 6 VIII ks. Bassano wystąpił z wnioskiem o odznaczenie Legią Honorową członków rozwiązanego rządu lit.; 10 VIII Napoleon wydał dekret w tej sprawie, a w kilka dni później (między 13 a 15 VIII t.r.) S. został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Legii Honorowej. W końcu 1813 wyjechał do Francji. Po zajęciu Paryża przez wojska koalicji antyfrancuskiej losami członków Komisji Rządu Tymczasowego Lit. zainteresował się Konstanty Lubomirski. Dzięki jego interwencji u cara Aleksandra I – pisał o tym 5 V 1814 w liście z Paryża do Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego – S., Jelski, Prozor i Kossakowski uzyskali możliwość powrotu do kraju. Na mocy carskiego ukazu amnestyjnego, wydanego w Paryżu w dn. 10 IV 1814, wszystkim zwrócono także skonfiskowane przez władze carskie majątki.
Po powrocie na Litwę S. wycofał się w zacisze domowe i osiadł w Zdzięciole, gdzie przez kilka lat zajmował się gospodarstwem. Ok. r. 1820 ożenił się po raz drugi, poślubiając znacznie młodszą od siebie Konstancję Toplicką-Tupalską. Prawdopodobnie wkrótce po ślubie przekazał najstarszemu synowi – Adamowi – dobra Zdzięcioł i Janiszcze, a sam przeniósł się do posiadłości w Inflantach. W r. 1827 poświadczył testament kolejnego z braci przyrodnich, marsz. rzeżyckiego Michała Weyssenhoffa. Doczekał również wybuchu powstania listopadowego, w którym uczestniczył syn Adam. W odwecie za jego udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1831 r. rząd carski skonfiskował Zdzięcioł (dobra liczyły wówczas 852 dusze) i Janiszcze (75 dusz) na rzecz skarbu państwa.
S. był człowiekiem bardzo zamożnym. Po ojcu trzymał star. omielańskie (pow. rzeżycki), składające się z majątków Andrepno (2 445 dziesięcin ziemi) i Mura z przyległościami (w przyszłości dobra te stały się jego prywatną własnością). W Inflantach Polskich miał także jakieś dobra dziedziczne. Ponadto dziedziczył na dobrach Janiszcze (pow. piński). Był także właścicielem Bilcz (Bilcza). Jego stan posiadania zwiększył się znacznie po nabyciu dóbr zdzięciolskich (pow. słonimski) oraz po objęciu star. grodowego w Słonimiu. Rządny gospodarz, w Zdzięciole przebudował stary zamek na nowoczesny pałac, w którym zachowano elementy wystroju rokokowego, i założył park krajobrazowy w stylu angielskim (inicjatywę w tym zakresie przypisuje się jego pierwszej żonie). Zapewne z jego zbiorów, a może ze zbiorów pierwszej żony Franciszki z Radziwiłłów, pochodziła kolekcja rękopisów, inkunabułów i książek, którą przejęli i wzbogacili synowie, zwłaszcza Władysław. Dbał S. także o interesy poddanych. W związku z transakcjami finansowymi Żydów zdzięciolskich procesował się m.in. z Ludwikiem Pacem; przez lata procesował się też m.in. z wileńskimi dominikanami. W sporządzonym 1 V 1802 bilansie masy upadłościowej banku Teppera występował wśród wierzycieli z sumą 1 tys. dukatów, czyli 19 tys. złp., można jednak wnosić, że była to raczej lokata gotówkowa na dobrach S-a dokonana przez innych wierzycieli Teppera – Deyblów. Przybity klęską powstania listopadowego i konfiskatą dóbr zdzięciolskich, w ostatnich miesiącach życia przeżył jeszcze jedną osobistą tragedię. Na rozkaz cara Mikołaja I porwano bowiem jego wnuków (synów Adama) i umieszczono ich w Korpusie Kadetów. Zdaniem Zygmunta Krasińskiego, wieść o tym wydarzeniu była bezpośrednią przyczyną śmierci S-a. Stary i schorowany, zmarł w Mitawie w r. 1836; został pochowany w katedrze w Rydze.
Z małżeństwa z Franciszką Teofilą Radziwiłłówną pozostawił syna Adama (zob.), oraz córki: Karolinę, żonę Józefa Kublickiego, Annę, żonę Antoniego Wańkowicza, i Helenę, wydaną za Franciszka Sołtana. Z małżeństwa z Konstancją Toplicką-Tupalską, wdową po Kasprze Korsaku (zob.), pochodzili synowie: Stanisław (zob.) i Władysław (zob.), oraz córka Helena (1826 – 8/21 IX 1900), 1.v. żona Oktawiusza Eyssmonta (Ejsmunta), 2. v. żona lekarza Jana Pileckiego (zob.).
Portret olejny S-a wg miniatury Józefa Peszki w Muz. Narod. w Kr. (reprod. tego portretu, w: Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, t. 1 (1772–1800), Wil. [1913]); Portret S-a przez Edmunda Komara w Muz. Etnogr. w Wilnie; Portret S-a pędzla Jana Chrzciciela Lampiego w Muz. Hymnu Narod. w Będominie; Portret S-a (malarz nieznany) w posiadaniu Andrzeja Sołtana w W.; Reprod. portretu olejnego S-a (autor nieznany) ze zbiorów Władysława Sołtana w Prezmie, w: Mościcki H., Generał Jasiński i powstanie kościuszkowskie, W. 1917 s. 99 oraz, w: Sułek Z., Sprzysiężenie Jakuba Jasińskiego, W. 1982 s. 36; Reprod. portretu olejnego S-a przez Jana Rustema, w: Łojek J., Geneza i obalenie Konstytucji 3 maja, L. 1986 po s. 384; Portrety S-a oraz jego drugiej żony – Konstancji z Toplickich-Tupalskich, 1. v. Korsakowej, znajdowały się do r. 1939 w dworze w Murowanej Brzostowicy (ich fotografie w posiadaniu Andrzeja Sołtana w W.); Portret pierwszej żony S-a Franciszki Teofili z Radziwiłłów znajdował się w pałacu w Zdzięciole; Rodziewicz K., Katalog zbioru obrazów […] hrabiów Sierakowskich w Waplewie, (Prusy Zachodnie), P.1879; – Estreicher; PSB (Jelski Franciszek, Prozor Karol, Przecławski Kazimierz Jan, Sierakowski Józef); Słown. Geogr. (Andrepno, Brzostowica Mała, Omelany, Prezma, Zdzięcioł); Dworzaczek (Radziwiłłowie); Niesiecki; Żychliński, II; Iwaszkiewicz J., Wykaz dóbr ziemskich skonfiskowanych przez rządy zaborcze w latach 1773–1867, W. 1929 s. 35, 38; Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; tenże, Kawalerowie; tenże, Legia Honorowa; Urzędnicy, IX (dot. ojca S-a), XI; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 183, 204, 297; – Aftanazy R., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Wyd. 2, Wr. 1992 II, III, IV; Askenazy S., Napoleon a Polska, W. 1994; tenże, Przymierze polsko-pruskie, W. 1918; Grabski Z., Stanisław August w insurekcji kościuszkowskiej, W. 1988; Handelsman M., Rezydenci napoleońscy w Warszawie 1807–1813, Kr. 1915 s. 281; Hist. dyplomacji pol., III; Iwaszkiewicz J., Litwa w przededniu wielkiej wojny 1812 r., „Bibl. Warsz.” 1906 t. 4 s. 455, 457; tenże, Litwa w roku 1812, Kr.–W. 1912; tenże, Napoleon w Wilnie w 1812 r., „Bibl. Warsz.” 1910 t. 1 s. 442–3; Janik M., Hugo Kołłątaj, Lw. 1913; Kalinka W., Sejm Czteroletni, W. 1991 II; Kądziela Ł., Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej, W. 1993; Kieniewicz S., Ignacy Działyński 1754–1797, Kórnik 1930; Kornatowski W., Kryzys bankowy w Polsce 1793 roku. Upadłość Teppera, Szulca, Kabryta, Prota Potockiego, Łyszkiewicza i Heyzlera, W. 1937 s. 192; Korzon T., Kościuszko. Biografia z dokumentów wysnuta, Kr. 1894 s. 262; tenże, Wewnętrzne dzieje; Kossakowski S., Trzeci Maj i Targowica, Kr. 1890 s. 108; Kowecki J., Posłowie debiutanci na sejmie czteroletnim, w: Wiek XVIII. Polska i świat. Księga poświęcona Bogusławowi Leśnodorskiemu, W. 1974; Kozłowski W. M., Misja Kościuszki do Paryża w r. 1793, Lw. 1899 s. 14; Krakowski B., Oratorstwo polityczne na forum Sejmu Czteroletniego. Rekonesans, Gd. 1968; Kukiel M., Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej, P. 1912 (na s. 276 omyłkowo jako Adam); tenże, Dzieje Polski porozbiorowej (1795–1921), Londyn 1993; tenże, Wojna 1812 roku, Kr. 1937 I–II; Leśnodorski B., Polscy jakobini, W. 1960; Łojek J., Geneza i obalenie Konstytucji 3 Maja. Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej 1787–1792, L. 1986; Łoza S., Order Orła Białego, W. 1939; Łukaszewicz W., Targowica i powstanie kościuszkowskie, W. 1953; Małachowski-Łempicki S., Wolnomularstwo na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1776–1822. Dzieje i materiały, Wil. 1930; Michalski J., Sejmiki poselskie 1788 roku, „Przegl. Hist.” T. 51: 1960 z. 2 s. 362; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, t. 1 (1772–1800), Wil. [1913]; tenże, Generał Jasiński i powstanie kościuszkowskie, W. 1917; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; tenże, Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; tenże, Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII, W. 1979; Sułek Z., Sprzysiężenie Jakuba Jasińskiego, W. 1982; Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Ł. 1994; Szyndler B., Stanisław Nałęcz Małachowski 1736–1809, W. 1979 s. 179–80; Tokarz W., Ostatnie lata Hugona Kołłątaja (1794–1812), Kr. 1905 I–II; Weyssenhoff J., Kronika rodziny Weyssów Weyssenhoffów…, Wil. 1935 s. 94; Zagadki Sejmu Czteroletniego, W. 1996; Zahorski A., Centralne instytucje policyjne w Polsce w dobie rozbiorów, W. 1959; Zielińska Z., „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787–1790, W. 1991; Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie w latach 1794–7, Wil. 1938; – Akty powstania Kościuszki, I, III; Diariusz Sejmu Ordynaryjnego pod Związkiem Konfederacji Generalnej Obojga Narodów w podwójnym posłów składzie zgromadzonego w Warszawie od dnia 16 grudnia roku 1790, W. [1793] I cz. 2 s. 94–5, 283 (dot. Ignacego Sołtana); Głos Jaśnie Wielmożnego Sołtana chorążego W. X. Lit., starosty sądowego i posła słonimskiego in turno na sessji sejmowej dn. 19 mies. stycznia 1789 miany, W. 1789; Grabowski S., Niektóre szczegóły tyczące się rewolucji 1794 w Litwie, w: Paszkowski F., Dzieje Tadeusza Kościuszki, pierwszego Naczelnika Polaków, Kr. 1872 s. 307; Instrukcje i depesze rezydentów francuskich w Warszawie 1807–1813, Wyd. M. Handelsman, Kr. 1914 II; Koźmian K., Pamiętniki, Wyd. A. Kopacz, J. Willaume, Wr. 1972 III; Listy Hugona Kołłątaja pisane z emigracji w 1792, 1793, 1794…, Zebrał L. Siemieński, P. 1872 II 114; Lucchesini G., Listy do Fryderyka Wilhelma II, W. 1988; Mémoires de Michel Ogiński sur la Pologne et les Polonais depuis 1788 jusqu’à la fin de 1815, Paris 1815 I; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, Wyd. J. Dihm, W. 1957 I–II; tenże, Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż 1856 s. 194; Ostrowski A., Żywot Tomasza Ostrowskiego, ministra Rzeczypospolitej, później prezesa Senatu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego oraz rys wydarzeń krajowych od 1763 r. do 1817, P. 1836 I 89; Pamiętnik generała Jana Weyssenhoffa…, Wyd. J. Weyssenhoff, W. 1904 s. 4, 9–10, 30–3, 48, 53, 96, 156; Puzynina z Güntherów G., W Wilnie i w dworach litewskich. Pamiętnik z lat 1815–1843, Chotomów 1988; Sbornik Russ. Ist. Obšč., XVI 239; Tajna korespondencja z Warszawy 1792–1794 do Ignacego Potockiego. Jan Dembowski i inni, Wyd. M. Rymszyna, A. Zahorski, W. 1961; Trębicki A., Opisanie sejmu ekstraordynaryjnego podziałowego roku 1793 w Grodnie. O rewolucji roku 1794, Wyd. J. Kowecki, W. 1967; Vol. leg., IX 49, 99; – „Kraj” 1900 nr 38 s. 514 (fot. córki, Heleny Pileckiej); – AGAD: Arch. Król. Pol., nr 356 t. 2 s. 775, Arch. Publ. Potockich, 96, 279b, Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 14843, Metryka Lit., nr 546 s. 728–731, nr 551 s. 335–336, nr 555 s. 866–867, nr 586 k. 88; B. Czart.: rkp. 723; B. Jag.: rkp. 6339 IV k. 4–4v.; B. Kórn.: rkp. 927 k. 53; B. Uniw. Warsz.: rkp. 279 k. 9–11 (opis pałacu i parku S-a w Zdzięciole); – Romer E., Z dziejów Romerów na Litwie, Londyn 1947 (mszp. powielany); – Informacje Andrzeja Sołtana z W.
Zbigniew Anusik